Satranç Sözlüğü

A
Açarak şah: Bir taşın oynayarak, diğer bir taşın önünü açmak suretiyle şah çekmesi.
Ajurne : Turnuvada belirli bir zaman zarfında tamamlanamayıp başka bir güne bırakılan parti (Çok eskilerde kaldı..)
Açmaz: Yerinden kaldırılınca kendi Şah'ını rakibin atağına açık bırakan bir figür veya bir Piyon'un durumunu anlatan deyimdir.
Ağır figürler: Vezir ve Kale'ler.
Aktif satranç: Taraflara verilen toplam sürenin 30 dakika olduğu oyunlar.
Ayrık Er: Komşu düşey sütunlarında aynı renkten başka Piyon bulunmayan Piyon.

B
Bekleme hamlesi: Başlıca amacı oyun sırasını rakibe bırakmak olan hamle
Blitz (Yıldırım): Taraflara genelde en çok 5 dakikanın verildiği hızlı oyun tarzı
Boğmaca matı: Şah'ın kendi taşlarıyla sıkıştırılması sonucunda At'la yapılan mat

C
Caissa ("Kaisa"): Mitolojide satranç ilahesi
Çatal: Bir Piyon'un iki figüre karşı aynı anda hücumu
Çifte şah: Bir taşın hareketiyle hem hareketlenen taşın hem de aynı taşın yolunu açması sayesinde başka bir taşın şah çekmesi durumu.

Ç
Çoban Matı: Oyunun ilk hamlelerinde Vezir ve Fil ile f7 ve f2 haneleri üzerinde yapılan mat.
Örneğin:1.e4 e5 2.Fc4 Ac6 3.Vf3 d6?? 4.Vf7 mat

D
Daimi şah: Sürekli şah veya devamlı şah. Şah'lardan birinin rakibin şahlarından doğru oynanması halinde kurtulamama durumu
Değirmen: Açma şahı kullanarak kurulan taktik bir motif.
Değişme: Tarafların taş alıp vermeleri.
Diyagonal (çapraz): Yan yana ve aynı renkli kareler.
Duble Piyonlar: Üstüste piyonlar (erler). Aynı renkte iki Piyonun bir düşey sütun üzerinde bulunması.

E
En Passant ("e.p" "Geçerken"): İlk karesinde bulunan bir Piyonun iki sürülmesi sonrası, yanyana pozisyon elde ettiği rakip Piyon tarafından alınabilmesi durumu. Bu hak ilk hamlede kullanılmazsa ilerleyen aşamalarda bir daha o durum için kullanılamaz.
Etüd: Taraflardan birinin koşulan şartlara göre oyunu kazanmak veya beraberliği sağlamak zorunda bulunduğu, dizili bir durumdur.

F
Feda: Belli bir amaç uğruna taraflardan birinin sahip olduğu materyalden vazgeçmesi.
Fianchetto: Filin büyük çapraz sütun üzerinden gelişmesi.
FM: Usta için kısaltma (FIDE Master)
FIDE: Federation International des Echecs=Uluslararası Satranç Federasyonu.
Figür: Taş, alet. Piyonlar haricindeki diğer taşlar için kullanılan ifade.

G
Gambit: Hızlı gelişim amacıyla er veya figür feda edilerek oynanan açılış.
Geçer Piyon: İlerleyişi rakip Piyon'larla engellenemeyen Piyon
GM: Büyükusta için kısaltma (Grand Master)

H
Hafif figürler: Fil'ler ve At'lara verilen genel isim.

I
İsviçre Sistemi: Turnuvaların organizasyonu için bir sistem
IM: Uluslararası usta için kısaltma (International Master)

J
J'adoube ("Jadub"): Herhangi bir taşı düzeltirken, oynama zorunluluğunda kalmamak için söylenen söz. Düzeltiyorum anlamına gelir.

K
Kalite: Kale ile hafif bir figür arasındaki kuvvet farkı. Bir hafif figürü rakibin Kale'siyle değişmeye kalite kazanmak denir.
Kanat: Satranç tahtası iki kanattan oluşur. Vezir'in bulunduğu yarıya Vezir kanadı, Şah'ın bulunduğu yarıya Şah kanadı denir.
Kombinezon: Hamle zorunluluğu içeren fikir yapılarına denir.
Kompansasyon: Feda edilen materyale karşı elde edilen girişim üstünlüğü
Karşı hücum: Hücumu defanstaki tarafın hücumla yanıtlaması.
Konsültaston (Danışma) Partileri: Tarafların (veya yalnız bir tarafın) 2-3 kişi tarafından oluşturulduğu oyunlara denir. Taraflar farklı yerlerde bulunurlar ve taşları hareket ettirme şansına sahiptirler.
Körleme: Tahtaya bakmadan, notasyon aracılığıyla oynanan oyun.

M
Manevra: Figürleri daha iyi konumlara getirebilmek veya rakip kampta bir takım zayıflıklar yaratmak amacıyla yapılan hamlelere denir.
Mat ağı: Şahın, açık bir yerde, mat tehlikesini içeren kuvvetli hücumlara uğramasıdır.
Merkez: d4, d5, e4, e5 karelerine verilen ad.

N
Notasyon: Bir oyunun, daha önceden belirlenmiş koordinat kurallarına göre yazılması.

P
Piyon: Er
Piyon zinciri: Bir çapraz sütun üzerinde aynı renkten birkaç piyonun sıralanmasıdır, c7, d6, e5, f4 gibi.
Problem: Taraflardan birinin mat ettiği kompozisyon.

S
Satır: Yatay
Satranç körlüğü: Açık, basit bir hamlenin oyuncunun gözünden kaçması.
Simultane: Çok masa gösterisi. Bir ustanın pek çok sayıda rakibe karşı aynı zamanda oynamasıdır.
Sütun: Dikey

Ş
Şah Çekme: Şahı tehdit etmek. Kiş çekme

T
Taşlar: Şah, Vezir, Kale, Fil, At ve Piyon'ların tümünü kaplayan bir deyimdir.
Tempo: Bir tempo = bir hamle birimi. Tempo kaybı zaman kaybını ifade etmek için kullanılır.

V
Varyant: Sürdürüm veya devam yolu. Belli bir amacı güden hamle zinciri.

Y
Yarı açık hat: Üzerinde yalnız bir Piyon bulunan düşey sütun.

Z
Zayıf hane: Zayıf kare. Rakip figürlerin hücumu karşısında savunulması zor olan karelerdir. Genelde bu tür kareler piyon desteğinden de yoksundurlar.
Zeitnot(Zaman kıtlığı, Tzaytnot): Saatle oynanan oyunlarda zaman sıkışıklığını ifade için kullanılır.
Zugzwang (Almanca, tsugtsvang): Oyun sırasında bir hamle yapmak gerekliliğinin çekinilecek olduğu durumlara denilir.